مقاله حاضر اساطیر و فرهنگ ایران را در متون پهلوی بررسی می کند و با تأکید بر پیشینه تاریخی، نقش زبان پهلوی، تمدن ایرانی و دانش ایرانیان در جهان را تحلیل می کند.
پیشینه تاریخ سرزمین ایران:
پیشینه تاریخ و تمدن سرزمین پهناور ایران به هزاران سال قبل بازمی گردد و فرهنگ و زبان غنی مردم این مرز و بوم، در آثار به جای مانده از گذشته، به وضوح قابل مشاهده است. این تمدن برجسته، همواره به عنوان یکی از مراکز شکوفایی فرهنگ و دانش شناخته شده و در بسیاری از منابع تاریخی مورد تأیید قرار گرفته است.
در نامه تنسر، به جایگاه ویژه سرزمین ایران اشاره شده است. در این متن آمده که زمین به چهار بخش تقسیم شده است: بخش نخست، سرزمین ترک ها، میان مغارب هند تا مشارق روم؛ بخش دوم، میان روم، قبط و بربر؛ بخش سوم، سرزمین سیاهان از بربر تا هند؛ و بخش چهارم، سرزمینی است که به پارس منسوب شده و به "بلادالخاضعین" شهرت دارد.
این بخش چهارم که سرزمین ایران را شامل می شود، از جوی بلخ تا پایان سرزمین های آذربایجان، ارمنستان، فرات، خاک عرب، عمان، مکران، کابل و تخارستان امتداد دارد. در این منابع تاریخی، ایران به عنوان برگزیده ترین قسمت زمین توصیف شده و به جایگاه ویژه ای همچون سر و ناف و کوهان زمین نسبت داده شده است.
دانش نزد ایرانیان
توجه به علم و دانش از دیرباز در میان ایرانیان جایگاهی ویژه داشته و نویسندگان یونانی و مورخان اسلامی در دوره های بعد، بارها به اهمیت آن اشاره کرده اند. ابن خلدون در کتاب العلوم العقلیه و اصنافها می نویسد که از میان اقوامی که اخبار و تواریخ آنان به دست ما رسیده، ایرانیان و یونانیان بیش از دیگران به علوم عقلی پرداخته اند.
او تأکید می کند که ایرانیان در علوم عقلیه به بالاترین درجات اهمیت دست یافته و دامنه این دانش در ایران به غایت وسیع بوده است. به گفته وی، پس از استیلا بر ایران، اسکندر بسیاری از کتاب ها و علوم ایرانیان را که فراتر از شمار بود، به یونان منتقل کرد. همین مورخ یادآور می شود که پیشگامی ایرانیان در علم و فرهنگ از همان قرن های نخست اسلام به رسمیت شناخته شد و در تمدن اسلامی جایگاه والایی یافت. نظامی گنجوی نیز در شرفنامه اشاره می کند که خردنامه های ایرانی به زبان یونانی برگردانده شدند تا مورد استفاده قرار گیرند.
جاحظ در کتاب البیان و التبیین از فصاحت و بلاغت ایرانیان سخن گفته و آنان را خطیب ترین مردم جهان معرفی می کند. او تأکید می کند که هرکس بخواهد به ژرفای بلاغت و معانی والا دست یابد و از عبرت ها و امثال بهره مند شود، باید آثار برجسته ای چون کتاب سیرالملوک را مطالعه کند. جاحظ در نقد وضعیت اعراب جاهلی، بیان می کند که در میان آنان سواد و کتابت جایگاه چندانی نداشته و نوشتن حتی مایه ننگ شمرده می شده است.
به گفته وی، در اوایل اسلام، از تمام قبیله قریش تنها ۱۷ نفر سواد داشتند و شاعران عرب، مانند ذوالرمه، باسواد بودن خود را پنهان می کردند تا به زعم خود بی ادب شمرده نشوند. او داستانی نقل می کند که در آن یکی از امرای قریش کودکی را که مشغول مطالعه کتاب سیبویه بود، سرزنش کرد و گفت که این کار آموزگاران و گدایان است. در آن زمان، آموزگاری در میان اعراب شغلی پست تلقی می شد و حقوق اندک معلمان، که تنها ۶۰ درهم بود، به این تصور دامن می زد.
دکتر محمد محمدی در کتاب فرهنگ ایرانی پیش از اسلام می نویسد که اعراب جاهلی نه تنها آثار علمی نداشتند، بلکه سواد و نوشتن نیز در میان آنان بسیار محدود بود. در جاهلیت عرب، چیزی به نام کتاب یا تاریخ مدون وجود نداشت. حتی در دوران اسلامی، تا زمان ابن مقفع، زبان عربی پیشرفت چندانی نداشت و هنوز در زمینه های مختلف علوم، ادب و اخلاق کتاب های قابل توجهی به عربی نوشته نشده بود. این شواهد تاریخی برتری دانش و فرهنگ ایرانیان را در مقایسه با اعراب جاهلی به خوبی نمایان می سازد.
فهرست مطالب
پیشگفتار:.. ۱
پیشینه تاریخ سرزمین ایران:.. ۳
دانش نزد ایرانیان:.. ۳
واژه اساطیر در فرهنگها و نظرات دانشمندان:.. ۷
چگونگی زبان پهلوی و تحول آن:.. ۱۰
چگونگی زبان پارسی دری.. ۱۱
اورمزد و گرشاسپ.. ۱۲
زردشت و گشتاسب.. ۱۷
کنگ دژ.. ۱۸
راستی ورادی.. ۲۰
آفرین پیامبر زردشت.. ۲۱
ستایش سی روزه.. ۲۳
خورشید نیایش.. ۲۴
پیمان کدخدائی.. ۲۵
آبان.. ۲۶
آتش.. ۲۷
آتش اورمزد.. ۲۸
آتش بهرام، ورهران، ورهرام.. ۲۹
آتورپاتکان.. ۲۹
آذر.. ۳۰
آسمان.. ۳۱
آفرینش.. ۳۱
اردیبهشت.. ۳۱
اروند اسب.. ۳۲
اسر تاریکی.. ۳۳
اسر روشنی.. ۳۳
اسفندیار.. ۳۳
امرداد.. ۳۵
اندر ماه.. ۳۷
۱- ستایش اورمزد.. ۳۷
۲- ستایش بهمن.. ۳۷
۳- ستایش اردیبهشت.. ۳۸
۴-ستایش شهریور.. ۳۹
۵- ستایم و پرستم دادار اورمزد رایمند فرهمندف وامهرسپندان (را).. ۴۰
۶- ستایش خرداد.. ۴۱
۷- ستایش امرداد.. ۴۲
۸-ستایش دادار.. ۴۳
۹-ستایش آذر.. ۴۴
۱۰-ستایش آبان.. ۴۴
۱۱-ستایش خورشید.. ۴۵
۱۲-ستایش ماه.. ۴۶
۱۳- ستایش تشتر.. ۴۷
۱۴-ستایش گوشورون.. ۴۸
۱۵-ستایش دادار.. ۴۹
۱۶-ستایش مهر.. ۵۰
۱۷-ستایش سروش.. ۵۲
۱۸-ستایش رشن.. ۵۳
منبع:.. ۵۳
