این پاورپوینت به بررسی نظریه رشد روانی ـ اجتماعی اریکسون و مراحل هشت گانه آن در مسیر تحول شخصیت انسان می پردازد.
مقدمه
نظریه رشد روانی ـ اجتماعی اریک اریکسون یکی از مهم ترین چارچوب های روانشناسی شخصیت در قرن بیستم به شمار می رود. این نظریه بر پایه مراحل متوالی رشد انسان بنا شده که در هر مرحله، فرد با نوعی تعارض روانی ـ اجتماعی مواجه می شود. این تعارض ها، به باور اریکسون، نقشی تعیین کننده در شکل گیری هویت و شخصیت فرد ایفا می کنند. او با الهام از نظریات فروید، اما با دیدگاهی گسترده تر و کمتر جبرگرایانه، رشد شخصیت را در بستر تعامل اجتماعی و تجربیات فرهنگی بررسی می کند.
اریکسون باور داشت که رشد روانی تنها محدود به دوران کودکی نیست، بلکه این روند تا پایان عمر ادامه دارد. وی با تفکیک زندگی به هشت مرحله متمایز، هر مرحله را دارای بحرانی خاص دانسته که چگونگی حل آن بحران مسیر رشد شخصیت را مشخص می کند. برخلاف فروید که تمرکز عمده اش بر مراحل ابتدایی زندگی بود، اریکسون نقش مهمی برای نوجوانی، جوانی، میانسالی و کهنسالی در نظر گرفته است. این دیدگاه او را از بسیاری از روانشناسان هم عصرش متمایز می کند.
اولین مرحله از دیدگاه اریکسون با مفهوم اعتماد در برابر بی اعتمادی آغاز می شود. این مرحله از تولد تا یک سالگی ادامه دارد و پایه گذار نگرش کودک به جهان اطراف است. اگر مراقبت کننده اصلی کودک، نیازهای او را به طور منظم و محبت آمیز پاسخ دهد، کودک احساس امنیت و اعتماد را درونی می کند. در غیر این صورت، پایه های بی اعتمادی و اضطراب نسبت به دنیای پیرامون در ذهن او شکل می گیرد که می تواند در مراحل بعدی زندگی نیز اثرگذار باشد.
مرحله دوم یعنی خودمختاری در برابر شرم و شک، به دوران کودکی اولیه بازمی گردد. در این دوره، کودک شروع به کسب استقلال می کند. اریکسون این مرحله را سرنوشت ساز می دانست، چرا که در صورت برخورداری از تشویق و حمایت مناسب، کودک احساس توانمندی و کفایت را در خود پرورش می دهد. اما اگر این فرآیند با تحقیر یا سخت گیری همراه باشد، شرم زدگی و تردید در توانایی های فردی پدید می آید.
در مرحله نوجوانی، بحران هویت در برابر سردرگمی مطرح می شود. این مرحله به ویژه از منظر اریکسون اهمیت بسیاری دارد، چرا که در آن فرد تلاش می کند تا هویت خود را در برابر هویت های تحمیلی و یا انتزاعی دیگر تعریف و تثبیت کند. نوجوانان در این دوران میان نقش های مختلفی که جامعه، خانواده و فرهنگ برای آنها در نظر گرفته، به دنبال انسجام شخصیتی هستند. در صورت ناتوانی در حل این تعارض، سردرگمی هویتی در شخصیت فرد ماندگار می شود.
دوره های بزرگسالی و میانسالی نیز در نظریه اریکسون به دقت بررسی شده اند. او در مرحله صمیمیت در برابر انزوا، شکل گیری روابط نزدیک و پایدار را به عنوان نیاز اصلی مطرح می کند. در میانسالی، بحران زایندگی در برابر رکود ذهن را به خود مشغول می کند؛ یعنی فرد در پی آن است که چیزی از خود به جای بگذارد، چه از نظر فرزندپروری، چه از نظر تولیدات ذهنی یا اجتماعی. در صورت عدم تحقق این هدف، حس رکود و بی ثمری جایگزین می شود.
اریکسون تصویری از ماهیت انسان ارائه می دهد که بر اساس پویایی روانی ـ اجتماعی بنا شده و بر نقش محیط، فرهنگ و تجربه در کنار آمادگی های زیستی تأکید می کند. این نگاه موجب می شود تا نظریه او قابلیت کاربرد در جوامع مختلف را داشته باشد. نظریه او همچنین امکان مقایسه میان فرهنگ ها، بررسی هویت قومی، دینی و شغلی را در بستر رشد فرد فراهم می آورد. نکته قابل توجه در نظریه اریکسون، در نظر گرفتن چرخه کامل زندگی انسان است.
بر اساس این نظریه، ابزارهایی برای سنجش مراحل رشد روانی ـ اجتماعی در افراد طراحی شده است. آزمون ها و مقیاس هایی که با هدف بررسی وضعیت فرد در هر مرحله، به شناسایی چالش های روانی موجود می پردازند. در کنار این مزایا، نقدهایی نیز بر نظریه اریکسون وارد شده است؛ از جمله انتقاد به ابهام در مفاهیم نظری، تعمیم پذیری محدود در برخی فرهنگ ها و تاکید بر روایتی خطی از رشد که ممکن است با تجربیات زیسته برخی افراد تطابق کامل نداشته باشد.
فهرست مطالب
مقدمه
مراحل رشد روانی _ اجتماعی نظریه اریکسون
دوره ی کودکی
دوره ی نوجوانی
دوره ی بزرگسالی
تصویر اریکسون از ماهیت انسان
سنجش در نظریه ی اریکسون
انتقادهای وارد بر نظریه ی اریکسون
پایان
