مقاله درباره تاریخچه هنر نقاشی در ایران و تحولات آن شامل بررسی ریشه ها و تکامل نقاشی از دوران غارنشینی تا دوران قاجار، تاثیرات فرهنگی و سبک های مختلف هنری می باشد.
مقدمه
هنر نقاشی در ایران، همچون دیگر هنرهای ایرانی، در طی قرون مختلف مسیر تحولی طولانی و پرفراز و نشیبی را پیموده است. این تاریخچه به دوران ماقبل تاریخ و دوران غارنشینی برمی گردد، زمانی که انسان های نخستین در غارهای استان لرستان با استفاده از رنگ های طبیعی تصاویر حیوانات را بر دیوارهای غارها کشیده اند. این تصاویر که نمادهای اولیه ارتباط انسان با محیط خود بودند، به نوعی نخستین نشانه های هنر نقاشی در ایران محسوب می شوند. در تپه سیالک و لرستان نیز آثار نقاشی بر روی ظروف سفالی یافت شده که نشان دهنده شناخت و استفاده از هنر نقاشی توسط هنرمندان این دوران است.
در دوره های بعدی، نقاشی در دوران اشکانیان نیز توجه به تصویرسازی و جزئیات نمایشی اهمیت ویژه ای پیدا کرد. در این دوران نقاشی هایی از منظره های شکار و تصویری از سواران و حیوانات کشف شده که سبک و تکنیک های آن یادآور مینیاتورهای ایرانی است. در دوران هخامنشیان، نقاشی ها به ویژه بر روی چهره ها تمرکز داشتند و بیشتر به هدف نمایش تناسب و زیبایی رنگ ها بدون استفاده از سایه ها طراحی می شدند.
اما یکی از مهمترین تحولات در تاریخ هنر نقاشی ایران در دوران اسلام و پس از ظهور مانی، پیامبر و نقاش بزرگ ایرانی، اتفاق افتاد. مانی با نقاشی هایش که نه تنها جنبه دینی بلکه جنبه های زیبایی شناسانه نیز داشت، تاثیر زیادی بر هنر نقاشی ایران و جهان اسلام گذاشت. او در قرن سوم میلادی پایه گذار سبک هایی شد که در دوره های بعدی در نقاشی های ایرانی دیده می شود. نقاشی های تورفان، که در صحرای گال استان ترکستان چین پیدا شد، نمونه ای از این آثار است که مناظری ایرانی را در خود جای داده و نشان از پیوندهای فرهنگی میان ایران و شرق دور دارد.
در دوران بعد از اسلام، نقاشی به طور خاص با کتاب آرایی در ایران عجین شد. از قرن هفتم میلادی به بعد، به ویژه در دوران سلجوقیان، مغول ها و تیموریان، هنر نقاشی ایرانی تحت تاثیر هنر چینی و مناظر طبیعت گرایانه، مسیر جدیدی را آغاز کرد. نقاشان ایرانی از این دوره به تزئین کتاب ها با مینیاتورهای رنگارنگ و پیچیده مشغول شدند. کتاب های خطی با نقاشی های زیبا از صحنه های جنگ و شکار زینت داده می شدند و این نقاشی ها، همچون کتاب "کلیله و دمنه" یا "شاهنامه فردوسی"، نمادی از پیشرفت هنر نقاشی ایرانی بودند.
در دوران تیموریان، هنر نقاشی ایران به اوج خود رسید. بهزاد، استاد بزرگ این دوره، با نوآوری های خود در سبک و تکنیک، نقاشی های مینیاتوری ایرانی را به بالاترین سطح زیبایی شناسی رساند. در این دوران، نقاشی ها به شکلی حساس و دقیق با دقت بالایی خلق می شدند که هر جزئیات در آنها برجسته و شایسته توجه بود. در همین دوران، هنر نقاشی ایران نه تنها در داخل کشور بلکه در سراسر دنیای اسلام، از چین گرفته تا اروپا، گسترش یافت و آثار ایرانی تاثیرات زیادی بر دیگر فرهنگ ها گذاشت.
با ورود به دوران صفویه، نقاشی ایرانی تحت تاثیر سبک های چینی قرار گرفت و به ویژه در شهر اصفهان، تحولاتی چشمگیر در این هنر مشاهده شد. نقاشان صفوی به سمت سبک های طبیعی تر و پرجزئیات تر پیش رفتند و به ویژه در طراحی کاخ ها و بارگاه های سلطنتی، توانمندی های خود را به نمایش گذاشتند. از این دوره به بعد، هنر نقاشی ایران از جنبه های تزئینی به سمت خلق آثار مستقل و بزرگ تری با موضوعات مختلف اجتماعی، مذهبی و تاریخی گام برداشت.
نقاشی دوران قاجار، که ترکیبی از سبک های اروپایی و ایرانی بود، به شکل گیری سبک هایی جدید همچون نقاشی قهوه خانه ای انجامید که موضوعات مذهبی و تاریخی را در قالب نقاشی های عمومی به نمایش می گذاشت. این دوره همچنین به ویژه با نقاشی های کمال الملک در ایران شناخته می شود که سبک کلاسیک اروپایی را در ایران رواج داد.
تاریخ نقاشی ایران نشان دهنده یک روند تکاملی است که از نقاشی های ابتدایی غارنشینی تا آثار برجسته مینیاتوری و نقاشی های سلطنتی دوره های مختلف، تکامل یافته و به نمایش گذارنده غنای فرهنگی، هنری و زیبایی شناسی این سرزمین می باشد.
