این پاورپوینت به بررسی تاریخچه، ویژگی های فنی، طرح ها و ساختار فرش های بافته شده در شهر هفتکل استان خوزستان می پردازد.
مقدمه
فرش بافی در شهر هفتکل از استان خوزستان، با وجود ناشناخته بودن در جغرافیای فرش ایران، واجد ویژگی هایی منحصربه فرد و اصیل است. این شهر که در شمال شرق اهواز و در منطقه ای نفت خیز واقع شده، میزبان طوایف ترک و بختیاری است که هر یک با خود میراثی از فرهنگ و هنر فرش بافی به همراه آورده اند. فرش های تولید شده در هفتکل دارای ویژگی هایی هستند که آنها را از فرش های دیگر نقاط کشور متمایز می کنند و بررسی این ویژگی ها نمایی روشن از روند تکامل فرش بافی در منطقه ای کمتر شناخته شده ارائه می دهد.
شهر هفتکل که در گذشته «دشت بهار» نام داشته، دو روایت تاریخی در مورد پیدایش خود دارد: یکی روایت اسطوره ای در مورد علی مردان خان و هفت فرزندش، و دیگری روایتی معاصر درباره درگیری های ایل عوض بیگی با مهاجمان عرب. نام هفتکل برگرفته از این روایت ها و به معنی «هفت نشانه» است. این پیشینه فرهنگی، زمینه ساز شکل گیری سنت ها و هنرهایی چون قالی بافی در منطقه شده است.
فرش بافی در هفتکل بیشتر توسط مهاجرانی انجام می شود که پیش تر به صورت کوچ نشین از منطقه فارس عبور کرده اند. به همین دلیل، نقوش فرش های این ناحیه از لحاظ ساختار و معنا، شباهت بسیاری به نقوش گبه های خوزستان و فرش های عشایری فارس دارند. فرش های هفتکل بر پایه سبک های سنتی و بومی بافته می شوند و در آنها از نمادها و عناصر بصری خاصی استفاده می شود که ریشه در تاریخ هنر ایران دارند.
از نظر فنی، قالی های منطقه هفتکل با گره های ترکی بافته می شوند و دارای رجشمار متنوعی بین ۳۵ تا ۷۰ هستند. در این فرش ها از شیوه پودگذاری دو پود، یکی ضخیم و دیگری نازک استفاده می شود. در گذشته پود ضخیم به رنگ قرمز بوده، اما امروزه رنگ مشکی جای آن را گرفته است. این تغییرات تکنیکی نشان دهنده پویایی و تحول در روش های بافت در این منطقه است.
چله کشی در هفتکل به دو روش فارسی و ترکی انجام می شود. در چله کشی فارسی از دار عمودی و در نوع ترکی از دار افقی استفاده می گردد. این تلفیق روش ها باعث شده تا فرش های تولید شده در منطقه، از نظر تکنیک های اجرایی، تنوع و غنای بالایی داشته باشند. از فرش های کوچک مانند پادری و کناره تا قالی های شش متری، همگی با دقت و مهارت بالا تولید می شوند.
در مورد طرح و نقش، قالی های هفتکل برخلاف سبک های رایج در دوران اسلامی که بر ترکیب بندی کلی تأکید دارند، همچنان از شیوه ایران باستان پیروی می کنند؛ به طوری که هر نقش و نگار معنای مستقلی دارد. این استقلال معنایی در طرح ها باعث شده تا بافنده ها آزادی بیشتری در استفاده از نقوش داشته باشند و فرش ها، بازتابی از جهان بینی فردی هنرمند باشند نه ساختاری نظام مند.
اگرچه هفتکل سابقه طولانی در زمینه فرش بافی ندارد، اما فرش های این منطقه از نظر اصالت طرح ها، کیفیت مواد اولیه، و مهارت فنی، در سطح بالایی قرار دارند. رنگ های گیاهی، نقوش بومی و توجه به سنت های عشایری، از ویژگی های بارز قالی های هفتکل هستند که آن ها را به محصولاتی ارزشمند در هنر فرش بافی ایران تبدیل کرده اند.
