این پاورپوینت به بررسی در و پنجره ها در معماری اسلامی از جمله ارسی، قمریه، شباک، جام خانه و قندلیه همراه با کارکرد و زیبایی شناسی آن ها می پردازد.
مقدمه
در و پنجره های به کار رفته در معماری اسلامی، نه تنها نقش کاربردی در تهویه و نورگیری دارند، بلکه به عنوان عناصر تزئینی نیز مطرح هستند. تنوع سبک ها، مصالح و تکنیک های ساخت، گویای رابطه ای عمیق میان زیبایی شناسی و کارکردهای محیطی در این نوع معماری است. ساختار پنجره ها با دقت در جهت گیری بنا و شرایط اقلیمی طراحی شده و در بسیاری موارد، با عناصر نمادین و هندسی ترکیب می شود.
از جمله نمونه های برجسته، پنجره های قندلیه و قمریه هستند که با بهره گیری از گچ، چوب و شیشه های رنگی ساخته می شدند. این نوع پنجره ها معمولاً به صورت ترکیبی از پنجره های مستطیلی و دایره ای شکل طراحی شده و به گونه ای چیده می شدند که علاوه بر تأمین نور، زیبایی بصری خاصی به نمای داخلی و خارجی ساختمان ببخشند. قمریه های دایره ای یا بیضی شکل اغلب در بالای محراب ها قرار داشتند تا جلوه ای معنوی به فضا بدهند.
در فضاهای خاصی چون حمام ها، نورگیری به شیوه ای متفاوت انجام می شد. جام خانه ها به عنوان نورگیرهای سقفی نقش مهمی در تأمین روشنایی طبیعی این محیط ها ایفا می کردند. ساختار گنبدی، استفاده از شیشه های رنگی، و قابلیت جابه جایی این عناصر برای تنظیم دما و تهویه، از ویژگی های مهم جام خانه ها به شمار می رود. تکرار الگوهای هندسی در اطراف این نورگیرها نیز نشانه ای از اهمیت نظم و تقارن در معماری اسلامی است.
شباک ها از دیگر اجزای پنجره ای معماری اسلامی به شمار می روند که کاربرد دوگانه ای در تأمین امنیت و فیلتر نور و هوا داشتند. این عناصر غالباً با استفاده از گچ، چوب یا سفال ساخته می شدند و فضای داخلی را از دید مستقیم حفظ می کردند. وجود شبکه های تودرتو با نقش های تکراری و منظم در این شباک ها، تأکیدی بر ساختار هندسی و روحیه مراقبه محور در معماری اسلامی است.
از رایج ترین گونه های پنجره در معماری سنتی ایران، پنجره های چند لته یا دو لنگه بودند که گاه به صورت ثابت و گاه بازشو طراحی می شدند. پنجره هایی که از کف اتاق تا سقف امتداد داشتند، نه تنها برای دید بهتر از فضای بیرون طراحی شده بودند، بلکه باعث تهویه بهتر و روشنایی طبیعی می شدند. این پنجره ها گاهی در نقش در نیز عمل می کردند و از همین رو به آن ها در–پنجره گفته می شد.
ارسی ها یکی از شاخص ترین عناصر پنجره ای در معماری اسلامی ایران محسوب می شوند. این پنجره های مشبک چوبی که با شیشه های رنگی تزئین می شدند، با مکانیزم بالا رونده در ساختار خود، قابلیت باز و بسته شدن ویژه ای داشتند. ترکیب هندسه های پیچیده، رنگ بندی متنوع شیشه ها و عملکرد نورگیری، ارسی ها را به یکی از نمادهای معماری ایرانی-اسلامی تبدیل کرده است. استفاده از گره سازی و قواره بندی در ساخت این پنجره ها نیز بیانگر دقت بالا و زیبایی شناسی عمیق این هنر معماری است.
