این مقاله به بررسی تحول معماری اسلامی، تأثیر فرهنگ های مغلوب، ویژگی های دوره های اموی، عباسی و سلجوقی و تأثیر مغولان می پردازد.
مقدمه
معماری اسلامی به عنوان یکی از جلوه های هنری تمدن اسلامی، تحت تأثیر فرهنگ ها و هنرهای مختلفی شکل گرفت که ترکیبی از هنرهای بیزانس، ساسانی و سایر تمدن های مغلوب بود. ظهور اسلام در قرن هفتم میلادی تحولات بنیادی در بسیاری از سرزمین ها به وجود آورد و این تحولات به ویژه در معماری اسلامی نمایان شد. با انتقال مرکز خلافت از مدینه به دمشق، مسلمانان مستقیماً با هنرهای ایران و روم آشنا شدند و در نتیجه، معماری دوره اموی با تلفیقی از این هنرها شکل گرفت.
در دوره امویان، فعالیت گسترده ای در احداث بناهای مذهبی و غیرمذهبی صورت گرفت که از جمله آنها می توان به قبه الصخره، مسجد جامع دمشق و قصر العمره اشاره کرد. این بناها علاوه بر عظمت معماری، تزئیناتی نظیر نقاشی، موزاییک، حجاری و گچبری داشتند که بر زیبایی و شکوه آثار اسلامی افزودند. با روی کار آمدن عباسیان، معماری اسلامی با الهام از عناصر معماری ساسانی به سبکی جدید دست یافت. شهر بغداد به شکل دایره ای طراحی شد و مسجد سامره نمونه ای بارز از این تأثیرات بود.
سلسله های مستقل ایرانی همچون طاهریان، صفاریان و سامانیان نیز در شکوفایی هنرهای اسلامی نقش بسزایی داشتند. در این دوره، هنرهایی مانند سفال سازی، معماری و تزئینات مرتبط با آن به مرحله جدیدی از رشد و تعالی رسیدند و بر روند شکل گیری سبک های بعدی تأثیرگذار بودند. دوره سلجوقیان نیز که در نیمه قرن پنجم هجری آغاز شد، یکی از درخشان ترین دوره ها در ابداع و توسعه صنایع و هنرهای اسلامی بود. معماری سلجوقی با الهام از معماری پیش از اسلام، به ویژه در زمینه آجرکاری و گچبری، به شکوفایی قابل توجهی دست یافت.
در اوایل قرن هفتم هجری، با هجوم مغولان، بسیاری از سرزمین های اسلامی دچار ویرانی شد، اما دیری نپایید که مغولان تحت تأثیر فرهنگ و هنر اسلامی قرار گرفتند. پس از پذیرفتن فرهنگ سرزمین های مغلوب، مغولان خود به حامیان هنر و معماری اسلامی تبدیل شدند. در این دوره، معماری اسلامی با بهره گیری از عناصر سنتی و بومی، تحولی جدید را تجربه کرد و آثار برجسته ای در این دوران خلق شد.
معماری اسلامی در دوره تیموریان نیز به اوج شکوه خود رسید. بناهای این دوران با تزئینات خیره کننده کاشی کاری، مقرنس و گچبری، جلوه ای از هنر ناب اسلامی بودند. تیموریان با حمایت از هنرمندان و معماران، باعث شدند که معماری اسلامی در این دوره به درجه ای از کمال برسد که نمونه های آن همچنان به عنوان آثار ماندگار باقی مانده اند. در مجموع، معماری اسلامی با گذر از دوره های مختلف، از عصر اموی تا تیموریان، تلفیقی از هنرها و فرهنگ های مختلف را به نمایش گذاشته است که جلوه ای از شکوه و عظمت تمدن اسلامی را به تصویر می کشد.
فهرست مطالب
مقدمه
معماري در دوره اسلامي
ویژگی های معماری ایران در دوره ی اسلامی
بادگير
پله
سردابه
روشهای ساخت و تزيين
مصالح ساختمانی
کاربرد بناها
مساجد
مدارس
آرامگاهها و زيارتگاهها
حسينيه ها, تکايا و مصلی ها
پلها
کاخها
کاروانسراها
حمامها
قلعه ها
آب انبارها
بازارها
عناصر تشکيل دهنده معماری
ميانسرا
ايوان
رواق
شبستان ستوندار
چهار صفه
هجره
نتيجه گيري
منابع
