این مقاله به بررسی شخصیت مختار ثقفی، زمینه های تاریخی و اعتقادی و فلسفه قیام مختار علیه قاتلان امام حسین (ع) می پردازد.
مقدمه:
مختار بن ابی عبیده ثقفی، یکی از چهره های برجسته تاریخ اسلام در قرن نخست هجری است که نامش با مفاهیم بزرگی چون خون خواهی امام حسین(ع) و عدالت خواهی گره خورده است. فلسفه قیام مختار، ریشه در آرمان هایی دارد که از عمق باور به مظلومیت اهل بیت و ضرورت مقابله با ظلم نشأت گرفته اند. این قیام در دوره ای از تاریخ اسلام شکل گرفت که جامعه دچار آشفتگی های سیاسی و اعتقادی بود و مردم کوفه از خیانت به امام حسین (ع) در رنج و پشیمانی عمیقی به سر می بردند.
بررسی پیشینه خانوادگی مختار، نقش مهمی در درک اهداف قیام او دارد. پدر او، ابو عبیده ثقفی، از سرداران دلیر مسلمان و از یاران برجسته در جنگ های صدر اسلام بود و مادرش دومه نیز زنی با خرد، فصاحت و جایگاه اجتماعی بالا شناخته می شد. این زمینه خانوادگی و فرهنگی، بستری مناسب برای پرورش شخصیتی چون مختار فراهم کرد که در راه عدالت و خون خواهی اهل بیت، حاضر به فداکاری های بزرگ شد.
مختار در دوران جوانی با امیرالمؤمنین علی (ع) همراهی داشت و فضایل اخلاقی و معرفت دینی را از مکتب اهل بیت فرا گرفت. پس از شهادت امام علی (ع)، او همچنان به حمایت از اهل بیت پایبند ماند و در مسیر سیاسی خود، همواره این باور را حفظ کرد که حق امامت و حکومت پس از پیامبر (ص) متعلق به خاندان ایشان است.
نقش مختار در پشتیبانی از مسلم بن عقیل در کوفه نیز از نشانه های برجسته وفاداری او به اهل بیت است. خانه مختار، نخستین پناهگاه مسلم بن عقیل در کوفه بود و حمایت رسمی او از نماینده امام حسین (ع) نشان داد که مختار از همان ابتدا در مسیر قیام و خون خواهی امام شهید، گام برداشته است. این انتخاب، مختار را در مسیر پرمخاطره ای قرار داد که سرانجام به قیامی تمام عیار منتهی شد.
قیام مختار نه تنها واکنشی سیاسی به وضعیت ظلم و فساد آن دوره بود، بلکه پاسخی تاریخی به مطالبه عدالت در دل جامعه اسلامی محسوب می شد. او با شعار خون خواهی امام حسین (ع)، توانست قلوب بسیاری از مردم کوفه را با خود همراه سازد و این اتحاد، مقدمه ای شد برای انتقام از قاتلان کربلا. تحلیل این حرکت، بخش مهمی از فلسفه قیام مختار را روشن می کند.
علامه مجلسی با استناد به منابع معتبر، بر نقش آموزه های علوی در انگیزش مختار تأکید دارد. مختار در خطبه ها و سخنان خود، مناقب امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین(علیهم السلام) را با صراحت بیان می کرد. او نه تنها باور داشت که اهل بیت، شایسته ترین افراد برای رهبری امت هستند، بلکه وظیفه خود می دانست که در برابر ظلم آشکار علیه آنان، سکوت نکند.
تحلیل فلسفه قیام مختار بدون درک عمیق از فضای اجتماعی، سیاسی و اعتقادی کوفه در آن دوران ناقص است. مختار از بطن جامعه ای برخاست که دچار تزلزل در وفاداری، احساس گناه از خیانت و نیاز به جبران گذشته بود. او با شناخت این شرایط، قیامی را بنا نهاد که از دل تاریخ اسلام، به عنوان نماد عدالت خواهی و حمایت از اهل بیت (ع) به یادگار مانده است.
