این پاورپوینت به بررسی مباحث مرتبط با آشنایی با مکتب کلاسیک و نئوکلاسیک در مدیریت، از جمله نظریه های مدیریت علمی، اداری و بوروکراسی ، نظریه های روابط انسانی، سلسله مراتب نیازهای مازلو، و نظریه های X و Y مک گرگور می پردازد.
مقدمه
علم مدیریت در پاسخ به نیاز انسان برای ساماندهی، هدایت و بهره وری در امور سازمانی شکل گرفته و به تدریج ساختار یافته است. در این مسیر، مکاتب فکری مختلفی پدید آمدند که هر یک با توجه به شرایط تاریخی، فرهنگی و اقتصادی زمان خود، راهکارهایی را برای بهبود نظام های مدیریتی ارائه کردند. از میان این مکاتب، مکتب کلاسیک و نئوکلاسیک نقش بنیادینی در شکل گیری تئوری های مدیریتی مدرن داشته اند. شناخت این دو مکتب، ما را با مسیر تحول نگرش های مدیریتی از تمرکز صرف بر ساختار و کارایی به توجه به انسان و روابط سازمانی آشنا می سازد.
مکتب کلاسیک مدیریت در دوران آغازین صنعتی شدن، پاسخی بود به نیاز جوامع برای افزایش بهره وری و سامان دهی امور تولیدی. در این رویکرد، سه نظریه کلیدی مطرح شد: مدیریت علمی فردریک تیلور، مدیریت اداری هنری فایول و بوروکراسی ماکس وبر. تیلور با تأکید بر تحلیل علمی فعالیت ها، اصولی را برای تقسیم کار و افزایش کارایی کارکنان پایه گذاری کرد. فایول با ساختاردهی وظایف مدیریتی به برنامه ریزی، سازماندهی، هدایت، هماهنگی و کنترل، نخستین مدل فراگیر مدیریت را مطرح ساخت.
در همین راستا، ماکس وبر با تئوری بوروکراسی خود، بر ضرورت وجود ساختارهای رسمی، قوانین مدون و سلسله مراتب سازمانی تأکید ورزید. هدف این نظریه، جلوگیری از سلیقه ای عمل کردن مدیران و کارکنان، و حرکت به سوی سازمانی نظام مند و قانون محور بود. هر سه نظریه پرداز کلاسیک بر جنبه های ساختاری و رسمی سازمان تمرکز داشتند و انسان را بیشتر به عنوان عنصری در فرآیند تولید تلقی می کردند.
در واکنش به ضعف های انسانی زدایی شده مکتب کلاسیک، مکتب نئوکلاسیک با محوریت انسان و روابط بین فردی در سازمان ها شکل گرفت. این رویکرد، آغازگر عصری بود که در آن رفتار کارکنان، انگیزه ها، رضایت شغلی و تعاملات اجتماعی به عنوان مؤلفه هایی حیاتی در بهره وری و موفقیت سازمان مطرح شدند. التون مایو و مطالعات هاثورن، نقطه عطف این تحول به شمار می روند.
مایو در تحقیقات خود دریافت که توجه به کارگر به عنوان یک انسان دارای احساسات، بر عملکرد وی تأثیر بسزایی دارد. نتیجه مطالعات هاثورن نشان داد که صرف بهبود شرایط فیزیکی کار تأثیر چندانی بر بهره وری ندارد، بلکه احساس اهمیت یافتن، مورد احترام بودن و تعامل با مدیران و همکاران نقش کلیدی ایفا می کنند. این یافته ها پایه گذار نظریه های رفتاری در مدیریت شد.
در همین راستا، آبراهام مازلو با نظریه سلسله مراتب نیازها، ساختار انگیزشی انسان را به پنج سطح نیاز از نیازهای فیزیولوژیکی تا خودشکوفایی تقسیم کرد. مدیران در این نگرش، ملزم به شناخت سطح نیاز کارکنان و فراهم کردن بستر مناسب برای تحقق آن هستند. این نظریه، دیدگاهی جامع تر به انگیزه های انسانی در سازمان ها ارائه داد.
همچنین داگلاس مک گرگور با ارائه نظریه های X و Y، دو نوع نگاه متفاوت به انسان در محیط کار را ترسیم کرد. نظریه X انسان را ذاتاً تنبل و نیازمند کنترل مستمر می داند، در حالی که نظریه Y باور دارد که انسان ها می توانند مسئولانه، خلاق و خودانگیخته عمل کنند. این دو دیدگاه، مبنای انتخاب سبک های مدیریتی متناسب با باورهای مدیران درباره طبیعت انسان در سازمان هستند.
ترکیب بینش های ساختارگرای کلاسیک و انسان گرای نئوکلاسیک، زمینه ساز شکل گیری مکتب های جدیدتر مانند مکتب سیستمی و اقتضایی شد. هر دو مکتب کلاسیک و نئوکلاسیک، در کنار تفاوت های بنیادی خود، نقشی غیرقابل انکار در تحول نگرش ها و اصول مدیریتی داشته اند و همچنان در بسیاری از ساختارهای سازمانی مدرن اثرگذارند.
