این پاورپوینت به بررسی مفاهیم، تاریخچه، طبقه بندی، اهداف، مسائل زیست محیطی و اجتماعی مرتبط با آبخیز و آبخیزداری می پردازد.
مقدمه
آبخیز و آبخیزداری به عنوان یکی از رویکردهای کلان در حفاظت از منابع طبیعی و مدیریت پایدار سرزمین، جایگاه مهمی در مطالعات محیط زیستی و توسعه ای یافته اند. در تعریف کلاسیک، آبخیز به منطقه ای اطلاق می شود که تمامی رواناب های سطحی آن به یک نقطه خاص مانند رودخانه یا دریاچه می ریزد. این مناطق دارای روابط متقابل میان منابع آب، خاک، پوشش گیاهی و انسان ها هستند و مدیریت آنها نیازمند نگرشی تلفیقی و همه جانبه است.
نخستین بار اصطلاح آبخیزداری توسط جامعه جنگل بانی آمریکا در سال ۱۹۴۶ مطرح شد و آن را به عنوان علم اداره منابع طبیعی موجود در یک آبخیز معرفی کرد. این علم افزون بر حفاظت منابع آب و خاک، به مسائل مربوط به حفظ پوشش گیاهی، جلوگیری از سیلاب ها و ارزش های تفرجگاهی نیز می پردازد. رویکرد آبخیزداری مبتنی بر بهره برداری پایدار و مدیریت هماهنگ عناصر مختلف طبیعی و انسانی است.
طبقه بندی آبخیزها به لحاظ ویژگی های طبیعی، اقلیمی و جغرافیایی، یکی از مراحل کلیدی در برنامه ریزی برای اقدامات مدیریتی در هر حوزه محسوب می شود. در ایران، تقسیم بندی های متنوعی برای حوزه های آبخیز ارائه شده که هریک دارای ویژگی های خاص توپوگرافی، اقلیمی و پوشش گیاهی هستند. شناخت دقیق این طبقه بندی ها، پایه ای برای طرح های اجرایی و پژوهشی است.
مسائل و مشکلات متعددی در حوزه های آبخیز کشور به چشم می خورد که از جمله آن ها می توان به وقوع سیلاب، خشکسالی، فرسایش خاک، رسوب زایی، تخریب پوشش گیاهی و بحران های اجتماعی و اقتصادی اشاره کرد. این مسائل نشان دهنده اهمیت پرداختن به مدیریت جامع آبخیز و ضرورت اجرای طرح های علمی و اجرایی هدفمند هستند.
اهداف آبخیزداری تنها محدود به حفاظت منابع طبیعی نیست، بلکه شامل بهبود وضعیت معیشتی ساکنان آبخیز، بازسازی محیط های تخریب شده، کاهش خسارات بلایای طبیعی و بهبود شرایط اقتصادی نیز می شود. این اهداف در قالب استراتژی های ملی در ایران تدوین شده اند که بر پایه مطالعات زیست محیطی، فنی و اجتماعی شکل گرفته اند.
در فرایند اجرایی طرح های آبخیزداری، مراحل مهمی همچون شناسایی عناصر مؤثر، تنظیم برنامه ها، مطالعات مورد نیاز، طراحی، اجرا، نظارت و ارزیابی در نظر گرفته می شود. ابزارهایی مانند روش GPM در برنامه ریزی اجرایی، مدل سازی اقتصادی طرح ها، و تحلیل ارتباط با سایر بخش ها از جمله روش های کلیدی برای اجرای موفق طرح های آبخیزداری هستند.
توجه به مشارکت مردم در اجرای طرح های آبخیزداری و نیز استفاده از روش های تلفیقی در مطالعات و طراحی پروژه ها از الزامات حیاتی این علم به شمار می رود. ارتباط میان نظام های مدیریتی محلی، ظرفیت سازی اجتماعی، و مشارکت نهادها در سطوح مختلف، لازمه تحقق اهداف جامع آبخیزداری در کشور می باشد.
سرفصل ها
مفاهیم آبخیز و آبخیزداری
تاریخچه آبخیزداری
تقسیم بندی حوزه های آبخیز در ایران
طبقه بندی آبخیزها و خصوصیات آنها
اهمیت و ضرورت آبخیزداری
