مقدمه
فعالیت های تربیتی و اجتماعی از ارکان مهم فرآیند آموزش و پرورش در نظام های آموزشی نوین به شمار می روند. کتاب آشنایی با فعالیت های تربیتی و اجتماعی با هدف تبیین مفاهیم بنیادین این فعالیت ها تدوین شده است تا جایگاه آن ها را در فرآیند رشد فردی و اجتماعی دانش آموزان روشن سازد. این فعالیت ها به عنوان مکملی برای آموزش رسمی، مسیرهای متنوعی را برای پرورش استعدادها و توانمندی های فردی فراهم می سازند.
در فصل نخست کتاب، به تعریف کلی فعالیت های تربیتی و اجتماعی پرداخته شده و چارچوب اهداف آموزشی و کلی آن ها مشخص گردیده است. این بخش بر اهمیت شناخت مفاهیم پایه ای در حوزه فعالیت های فوق برنامه تأکید دارد و همچنین ضرورت توجه به ویژگی های ارزشی و هویتی این فعالیت ها را برجسته می کند. در کنار آن، تقسیم بندی فعالیت ها به دو حوزه تربیتی و اجتماعی، امکان تحلیل دقیق تری از اهداف را فراهم می سازد.
بخش دیگری از محتوای کتاب، به تبیین اهداف اساسی فعالیت های فوق برنامه اختصاص دارد. در این قسمت، کتاب تأکید می کند که فعالیت های رسمی نمی توانند به تنهایی پاسخ گوی تمامی نیازهای رشد اجتماعی و تربیتی دانش آموزان باشند. بر این اساس، نقش فعالیت های مکمل و فوق برنامه در ایجاد انگیزه، پرورش خلاقیت و تقویت مسئولیت پذیری مورد بررسی قرار می گیرد.
از دیدگاه کتاب آشنایی با فعالیت های تربیتی و اجتماعی، مقایسه میان فعالیت های رسمی و فوق برنامه، نقطه عطفی در درک تفاوت های ساختاری و عملکردی نظام آموزشی است. ویژگی هایی مانند نبود نمره دهی، تنوع در موضوعات و انعطاف پذیری بیشتر، از جمله عواملی هستند که ارزش افزوده فعالیت های فوق برنامه را نمایان می سازند.
در ادامه مباحث، به اصول مؤثر در سودمند ساختن این فعالیت ها پرداخته شده است. کتاب با تأکید بر نقش برنامه ریزی، هماهنگی میان مربیان، درک صحیح از ویژگی های دانش آموزان و شناسایی فرصت ها، مسیرهایی برای اجرای بهینه فعالیت ها پیشنهاد می کند. این اصول به شکل گیری رویکردی ساخت یافته و هدفمند در مدیریت فعالیت های تربیتی و اجتماعی کمک می کنند.
نکته قابل توجه در محتوای این کتاب، تحلیل ویژگی های مربیان این حوزه است. کتاب تأکید دارد که مربیان باید دارای توانمندی های خاصی همچون روحیه همکاری، قدرت تحلیل موقعیت ها، انعطاف پذیری و شناخت دقیق از اهداف تربیتی باشند. نقش الگو بودن مربی، نه تنها در اجرای برنامه ها بلکه در تأثیرگذاری عمیق بر نگرش و رفتار دانش آموزان، مورد توجه ویژه قرار گرفته است.
در بخش های پایانی، کتاب با ارائه نقدهایی نسبت به فعالیت های تربیتی و اجتماعی، ضرورت بازنگری در برخی شیوه ها و رویکردهای رایج را مطرح می کند. این بخش فرصتی برای نگاه انتقادی به نظام فعلی و اصلاح آن بر اساس تجربیات میدانی و مطالعات تطبیقی فراهم می آورد. به این ترتیب، کتاب آشنایی با فعالیت های تربیتی و اجتماعی نگاهی جامع، ساختارمند و تحلیلی به یکی از مهم ترین جنبه های آموزش غیررسمی ارائه می دهد.
هدف کلی درس
آشنایی معلمان و مربیان با انواع فعالیت های تربیتی و اجتماعی
آشنایی با فرصت ها برای دانش آموزان تا در ابعاد تربیتی و اجتماعی به رشد ، علایق ، استعداد ها و توانمندی های خود بپردازند و خود را برای یک زندگی شایسته شغلی و اجتماعی آماده سازند
فصل اول
فعالیت های تربیتی و اجتماعی
هدف های کلی
هدف های آموزشی
کلیات
فعالیت های اجتماعی
فعالیت های تربیتی
فعالیت های تربیتی و اجتماعی
هدف های کلی
۱- آشنایی با ویژگیها، اهداف و ارزشهای فعالیتهای اجتماعی و تربیتی
۲- نکاتی از لحاظ مؤثر ساختن این فعالیتها و همچنین ویژگیهای مربیان فعالیتهای تربیتی و اجتماعی
هدف های آموزشی
– فعالیتهای تربیتی و اجتماعی و موارد کاربرد آنها
– اهداف اساسی فعالیتهای فوق برنامه
– مقایسه فعالیتهای فوق برنامه را با فعالیتهای رسمی
– ویژگیهای مربیان فعالیتهای تربیتی و اجتماعی
– ارزش فعالیتهای تربیتی و اجتماعی در ابعاد مختلف
– اصول مؤثر در سودمند کردن فعالیتهای فوق برنامه
– نقد فعالیتهای تربیتی و اجتماعی
در دفاع از فعالیتهای تربیتی و اجتماعی مقاله ای با استفاده از چکیده مطالب فصل تنظیم و تدوین کند (فراگیر میتواند از تجارب افراد دست اندر کار و منابع دیگر نیز استفاده کند).
هدفهای اساسی فعالیتها ی فوق برنامه
هدف اساسی همه فعالیتهای تربیتی و اجتماعی در مدرسه، این است که انگیزه ها و محرک های لازم برای ادامه رشد و تکامل طبیعی و سالم دانش آموزان فراهم شود. برای رسیدن به هدفها ی مذکور، می توان از فعالیتهای فوق برنامه کمک گرفت، زیرا از طریق فعالیتهای رسمی و محدود به کلاس، که معمولا کم و کیف آنها را از وزارت آموزش و پرورش تعیین و به مدارس ابلاغ می کند، تمام هدفهای فوق تحقق نمی یابند.
فعالیتهای تربیتی
فعالیتهای تربیتی و اجتماعی مترادف با فعالیتهای فوق برنامه اند که در کنار فعالیتهای رسمی در مدارس و مؤسسات آموزشی انجام می گیرند و به دو دسته فعالیتهای تربیتی و فعالیتهای اجتماعی تقسیم می شوند
مهمترین جنبه های هنری و تربیتی این فعالیتها، آشنایی دانش آموزان با اصول و مفاهیم موجود در آن فعالیتها است که باعث می شود آنان با بصیرت، آگاهی و دانش بیشتری با پدیده های هنری و تربیتی برخورد کنند و بتوانند به طور اصولی نسبت به درک ماهیت فعالیت و نقد آن بکوشند و در نتیجه فعالیتهای انجام شده را ارزش گذاری کنند سپس براساس قضاوتی مناسب به سوق دادن نگرشهای خود به سمت فعالیتهای خاصی بپردازند.
۲- از جمله این فعالیتها، فعالیتهای ذوقی و هنری دانش آموزان چه در محیط آموزشی و چه خارج از محیط آموزشی است.
فعالیتهای اجتماعی
نگاهی به فلسفه تعلیم و تربیت روشن می سازد که یکی از هدفهای نهایی مسئولین آموزش و پرورش آماده کردن دانش آموزان برای شرکت فعال در زندگی اجتماعی جامعه ای است که در آن زندگی می کنند. باید به جامعه پویای امروزی با ویژگیهای خاص آن توجه داشت. این از راه انجام فعالیتهای اجتماعی در مدارس تحقیق پذیر است.
ویژگی های فعالیت های فوق برنامه در مقایسه با فعالیت های رسمی
۱-فعالیتهای تربیتی و اجتماعی همانند سایر دروس نمره ای به آنها تعلق نمی گیرد.
۲- بیشتر در ساعتی خارج از ساعات رسمی مدارس انجام می گیرند.
۳- زمان اینگونه فعالیتها، انعطاف پذیر است و ممکن است ساعتها به طول انجامد.
۴- مکان فعالیتهای تربیتی و اجتماعی، ممکن است در درون یا بیرون مدرسه و در جاهای مختلف باشد.
۵- دانش آموزان براساس علایق خود گروهبندی می شوند نه براساس سن، کلاس، درس
۶- شرکت دانش آموزان در این گونه فعالیتها، اختیاری است نه اجباری.
۷- برای فعالیتهای تربیتی و اجتماعی، هدفهای رفتاری تعیین می شود
۸- فعالیتهای فوق برنامه نقص ثابت بودن چند ساله برنامه های درسی را جبران می کند.
۹- انعطاف پذیری برنامه ها از خصوصیت اصلی فعالیتهای تربیتی و اجتماعی است
۱-فعالیتهای تربیتی و اجتماعی جزو دروس رسمی مدارس بحساب نمی آیند و لذا همانند سایر دروس نمره ای به آنها تعلق نمی گیرد.
۲- فعالیتهای تربیتی و اجتماعی بیشتر در ساعتی خارج از ساعات رسمی مدارس انجام می گیرند.
۳- زمان اینگونه فعالیتها، برخلاف فعالیتهای رسمی مدارس، محدود نیست و انعطاف پذیر است و ممکن است ساعتها به طول انجامد.
۴- مکان فعالیتهای تربیتی و اجتماعی، بر خلاف فعالیتهای رسمی، محدود نیست و ممکن است در درون یا بیرون مدرسه و در جاهای مختلف باشد.
۵- دانش آموزان برای شرکت در این فعالیتها بیشتر براساس علایق خود گروهبندی می شوند نه براساس سن، کلاس، درس و غیره که خاص برنامه های رسمی است.
۶- شرکت دانش آموزان در این گونه فعالیتها، اختیاری است نه اجباری.
۷- به دلیل عدم برنامه های مدون این فعالیتها متنوع است و می توان، بر اساس انتخاب اکثر دانش آموزان، فعالیتی را حذف یا اضافه کرد.
۸- از آنجایی که هم معلم و هم دانش آموز در فعالیتهای فوق برنامه، آزادی مخصوصی احساس می کنند و به همین سبب به آنها بیشتر راغب می شوند و ارزش آنها از فعالیتهای رسمی کمتر نیست.
۹- در انتخاب و تنظیم برنامه ریزی فعالیتهای فوق برنامه، شرایط و ویژگیهای رشد و تکاملی، استعدادها، نیازها و رغبتهای دانش آموزان در نظر گرفته می شوند.
۱۰- برای فعالیتهای تربیتی و اجتماعی، هدفهای رفتاری تعیین می شود و میزان تحقق این هدفها را سنجیده و برای تقویت جنبه های مثبت و جبران جنبه های منفی تلاش می گردد.
۱۱- فعالیتهای فوق برنامه زمانی نتیجه مطلوب می دهند که همه اولیای مدرسه با یکدیگر صمیمانه، همکاری کنند. همکاریهای سایر موسسات، برای انجام اینگونه فعالیتها ضروری است.
۱۲- در انتخاب نوع فعالیتهای فوق برنامه، حتما باید امکانات و مقتضیات محیط در نظر گرفته شود تا نتیجه مطلوب عاید شود.
۱۳- فعالیتهای فوق برنامه نقص ثابت بودن چند ساله برنامه های درسی را جبران می کند.
۱۴- انعطاف پذیری برنامه ها از خصوصیت اصلی فعالیتهای تربیتی و اجتماعی است و با یافته های جدید انطباق پیدا می کند.
