این مقاله به بررسی عوامل انگیزشی مؤثر در ادامه تحصیل معلمان و نقش برنامه های ضمن خدمت در ارتقاء انگیزه آن ها می پردازد.
مقدمه
برنامه های آموزشی ضمن خدمت به عنوان یکی از مؤلفه های اصلی توسعه حرفه ای معلمان، همواره مورد توجه پژوهشگران و سیاست گذاران آموزشی قرار داشته اند. در این میان، ایجاد انگیزه برای تداوم تحصیل و مشارکت فعال معلمان در این برنامه ها، نقشی کلیدی در موفقیت چنین سیاست هایی ایفا می کند. تحلیل های انجام شده نشان می دهد که انگیزش تحصیلی معلمان، ترکیبی از عوامل درونی و بیرونی است که به شرایط شغلی، روانی و اجتماعی آن ها وابسته است.
مطالعات گسترده ای که از دهه ۱۹۷۰ به بعد انجام شده اند، به وضوح نشان می دهند که کاهش ساعات تدریس در کنار تخصیص زمان برای پژوهش، تحلیل و برنامه ریزی، می تواند بر سطح انگیزش معلمان بیفزاید. بر این اساس، در برخی رویکردها، افزایش درک حرفه ای و فرصت های تحقیقاتی برای معلمان، یکی از کلیدهای اصلی در ارتقاء انگیزش برای ادامه تحصیل تلقی شده است.
بررسی های میدانی مختلف، از جمله نتایج تحقیقات تیلن، لورتن و راين، بر این نکته تأکید دارند که رضایتمندی روانی ناشی از تجربه تدریس موفق، انگیزه ای پایدار و مؤثرتر از مشوق های صرفاً مادی ایجاد می کند. در این راستا، برنامه هایی که توانسته اند ضعف های آموزشی را هدف قرار دهند، بیشتر مورد توجه و پذیرش قرار گرفته اند.
با این حال، برخی پژوهش ها نیز به تأثیر عوامل مادی و ملموس اشاره دارند. به عنوان نمونه، در پژوهش رایِن و فیلیپس، پاداش های مالی به عنوان محرک های مکمل در کنار انگیزه های روانی، عاملی برای افزایش مشارکت معلمان در دوره های آموزشی شناسایی شده اند. این یافته ها نشان می دهند که انگیزش تحصیلی، تابعی از مجموعه ای از عوامل ادراکی و ملموس است.
یکی دیگر از ابعاد مهم انگیزش تحصیلی معلمان، تأثیر تجربه یادگیری موفق دانش آموزان بر احساس اثربخشی حرفه ای آن ها است. مطالعاتی مانند پژوهش گسترده جويس و پك، این موضوع را در مقیاسی ملی بررسی کرده و تأیید کرده اند که رشد عملکرد دانش آموزان در نتیجه ارتقاء سطح علمی معلمان، موجب افزایش انگیزه آن ها در تداوم تحصیل می شود.
از سوی دیگر، بررسی داده های تجربی نشان می دهد که برنامه های ضمن خدمتی که کمتر متکی بر فرم های دانشگاهی و بیشتر متناسب با نیازهای واقعی محیط مدرسه طراحی شده اند، اثرگذاری بیشتری داشته اند. نتایج تحقیقات لیتل نیز موید آن است که رویکردهای تجربی و کاربردی، بیش از شیوه های نظری در ایجاد انگیزه برای تحصیل مؤثر بوده اند.
مطالعه ای میدانی که در استان مازندران بر روی معلمان مقطع ابتدایی انجام شد، نیز بر نقش آموزش های ضمن خدمت در بهبود روش های تدریس، افزایش نظم پذیری و تقویت روحیه مسئولیت پذیری تأکید داشته است. این نتایج، نشان دهنده ارتباط مستقیم میان کیفیت آموزش های ضمن خدمت و سطح انگیزش معلمان برای ادامه تحصیل هستند.
جمع بندی بررسی ها نشان می دهد که انگیزش تحصیلی معلمان، متأثر از تلفیقی از پاداش های روانی، رشد حرفه ای، بازخورد مثبت از سوی دانش آموزان و ساختارهای حمایتی از جمله کاهش فشار کاری و ایجاد فضای پژوهشی است. توجه همزمان به این عوامل می تواند زمینه ساز ارتقاء انگیزه در معلمان برای مشارکت مؤثرتر در فرآیندهای آموزشی و تحصیلی شود.
