مقدمه
بهره وری یکی از مفاهیم کلیدی در مدیریت و اقتصاد است که به طور کلی به معنای استفاده بهینه از منابع برای دستیابی به نتایج بهتر و مؤثرتر است. این واژه در ادبیات اقتصادی، صنعتی و مدیریتی گسترده است و به معنای ارتقاء بازدهی در فرآیندها و فعالیت های مختلف سازمان ها، از جمله منابع انسانی، مواد و تکنولوژی هاست. تعریف های مختلفی از بهره وری وجود دارد که همگی به اهمیت افزایش کارایی و کاهش هدررفت منابع اشاره دارند.
یکی از تعاریف معتبر آن در "واژه نامه بهره وری" سازمان ملی بهره وری ایران آمده است: «بهره وری به حداکثر رساندن استفاده از منابع، نیروی انسانی، تسهیلات و غیره به طریق عملی، کاهش هزینه های تولید، گسترش بازارها، افزایش اشتغال و تلاش برای افزایش دستمزدهای واقعی و بهبود استانداردهای زندگی است، به گونه ای که به نفع کارگران، مدیریت و جامعه باشد.»
تاریخچه این مفهوم نمایانگر تکامل آن در طول زمان است. از نخستین اشاره ها به این مفهوم توسط کونیزنی در سال 1766 تا تعریف های پیشرفته تر در قرن بیستم، مانند تعاریف آلبرت آفتالیون در 1911 و دیویس در 1955، همگی بر لزوم سنجش و اندازه گیری دقیق تأکید دارند. این سنجش ها از این جهت مهم هستند که بدون آن ها، ارزیابی های مرتبط با تولید ناخالص، سود ناخالص و سایر شاخص ها نمی توانند تصویری دقیق از وضعیت بهره وری یک کشور یا سازمان ارائه دهند.
برای افزایش کارایی در سازمان ها، استفاده از چرخه ای مستمر و فرآیندی در نظر گرفته می شود که شامل مراحل سنجش، ارزیابی، برنامه ریزی و بهبود است. این چرخه کمک می کند تا سازمان ها نه تنها در جهت افزایش بازدهی حرکت کنند بلکه قادر به تحلیل و بازبینی مستمر فرآیندها و اصلاح انحرافات موجود باشند. در این راستا، داشتن شاخص های مناسب برای اندازه گیری و ارزیابی از اهمیت ویژه ای برخوردار است تا امکان تطبیق وضعیت موجود با اهداف تعیین شده فراهم شود.
بهره وری نه تنها به عنوان یک مفهوم اقتصادی بلکه به عنوان ابزاری مدیریتی، نقشی اساسی در رشد و توسعه سازمان ها ایفا می کند. با داشتن سیستم های اندازه گیری مؤثر و فرآیندهای بهبود مستمر، می توان کارایی را به طور مؤثری افزایش داد و در مسیر پیشرفت های اقتصادی و اجتماعی قرار گرفت.
