مقاله بررسی اصول و مبانی عدالت اجتماعی در حکومت علوی شامل مفهوم عدل در بیان علوی، عوامل تحقق عدالت، موانع اجرا، و جلوه های آن در سیاست و اقتصاد می باشد.
مقدمه
عدالت اجتماعی به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی در فرهنگ اسلامی، در حکومت علوی جایگاهی بی بدیل دارد. بحث عدالت در اندیشه اسلامی از چنان اهمیتی برخوردار است که تمامی ابعاد اعتقادی و اجتماعی دین، از توحید تا امامت و از اهداف فردی تا مقاصد اجتماعی، بر محور آن استوار شده اند. مفهوم عدالت در قرآن کریم و احادیث اهل بیت(ع)، نه تنها به عنوان یکی از اصول اعتقادی بلکه به عنوان فلسفه ای زیربنایی برای ایجاد تعادل در روابط انسانی و الهی مطرح شده است.
امیرالمؤمنین علی(ع)، که تجسم عینی عدالت و معیار حقانیت است، در بیان عدل، آن را به "انصاف" و "حق محوری" تعریف کرده اند. ایشان در تفسیر آیه «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ...» عدل را انصاف و احسان را بخشش معرفی کرده اند. همچنین در تعریفی دیگر، عدالت را قرار دادن هر چیز در جایگاه شایسته خود دانسته اند. این تعاریف نشان دهنده آن است که عدالت تنها یک مفهوم اخلاقی یا فلسفی نیست، بلکه ابزاری برای سنجش و برقراری نظم و تعادل در جامعه است.
در حکومت علوی، عدالت اجتماعی جایگاهی محوری داشت و به عنوان معیاری برای سنجش رفتار حکمرانان و تنظیم روابط اجتماعی مطرح می شد. حضرت علی(ع) بارها بر لزوم عدالت در قضاوت و مدیریت تأکید کرده و فرموده اند: «العدل میزان الله سبحانه الذی وضعه فی الخلق...»؛ عدالت ترازویی الهی است که برای اقامه حق در میان مردم برقرار شده است. این دیدگاه نشان می دهد که عدالت نه تنها یک اصل اعتقادی بلکه ابزاری عملی برای مدیریت و حاکمیت است.
از سوی دیگر عدالت اجتماعی در حکومت علوی با چالش هایی همراه بود. حضرت علی(ع) در دوران حکومت خود، با مقاومت گروه هایی روبه رو شد که توان تحمل عدالت علوی را نداشتند. این مقاومت ها نشان دهنده دشواری اجرای عدالت در جامعه ای است که از لحاظ فرهنگی و اقتصادی به نابرابری ها عادت کرده است. ایشان در این زمینه فرموده اند: «آن کس که شنیدن سخن حق بر او دشوار باشد، عمل به عدالت برایش دشوارتر خواهد بود.» این سخن، چالش های عملی اجرای عدالت را در هر جامعه ای به خوبی به تصویر می کشد.
عدالت اجتماعی در حکومت علوی نه تنها به عنوان یک آرمان، بلکه به عنوان یک راهبرد عملی در تنظیم روابط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه به کار گرفته شد. از دیدگاه حضرت علی(ع)، عدالت تنها راه ایجاد تعادل و جلوگیری از ستم و تبعیض است. ایشان عدالت را ملاک و معیار همه چیز دانسته و فرموده اند: «العدل ملاک»؛ عدل، مقیاس و ملاک همه چیز است.
حکومت علوی نمونه ای برجسته از تلاش برای تحقق عدالت اجتماعی بر اساس اصول اسلامی است. این حکومت نشان داد که عدالت نه تنها یک مفهوم نظری، بلکه ابزاری کاربردی برای برقراری نظم و تعادل در جامعه است. تلاش های حضرت علی(ع) در این مسیر، الگویی جاودان برای جوامع انسانی در دستیابی به عدالت اجتماعی و تحقق حقوق انسانی است.
قسمتی از فهرست مطالب
عدالت اجتماعى در حکومت علوى
مفهوم عدل در بیان علوى
نگاهى به معناى لغوى عدل
مفهوم اصطلاحى عدل
عوامل تحقق عدالت
موانع اجراى عدالت
گستره عدالت در حکومت دینى
سرآغاز بى عدالتى ها در تاریخ سیاسى اسلام
جلوه هاى عدالت در سیره علوى
ستیز با عدالت گریزان
عدالت علوى در سیاست و اقتصاد
پى نوشت ها
